Ssanie kciuka to powszechne zachowanie u małych dzieci, które budzi często niepokój rodziców. Zastanawiają się oni, czy to tylko niewinny zwyczaj, czy coś, co sygnalizuje poważniejsze kłopoty. Wyjaśniamy, co warto wiedzieć o ssaniu kciuka, kiedy jest ono fizjologicznym zachowaniem, a kiedy może stanowić problem.
Skąd się bierze ssanie kciuka?
Niemowlęta odruchowo wkładają rączki do buzi. Sprzyja to poznawaniu własnego ciała oraz kształtowaniu czucia w jamie ustnej. Ssanie to jeden z silnych odruchów wrodzonych potrzebnych u noworodka do życia. Większość dzieci ssie całe rączki lub różne palce, ale są dzieci, które wybierają jeden kciuk i ssą go z dużą częstotliwością oraz zaangażowaniem.
Ssanie kciuka przez dziecko może pełnić różne funkcje. Często jest to sposób na samoregulację emocji i pocieszenie się w trudnych sytuacjach. Dla niektórych maluchów to też naturalna reakcja na stres lub niepokój. Ssanie kciuka działa na dzieci kojąco, uspokaja je, wycisza i daje poczucie bezpieczeństwa.
Badania z zakresu psychologii dziecięcej sugerują, że ssanie kciuka może służyć jako mechanizm samoregulacji emocji. Dzieci często sięgają po swój kciuk w sytuacjach stresujących lub przytłaczających jako sposób na odreagowanie negatywnych emocji. Ssanie kciuka może być dla nich swoistym sposobem na radzenie sobie z trudnościami, zapewniając poczucie komfortu i uczucie spokoju. Niektóre dzieci ssą kciuk, ponieważ potrzebują dodatkowej stymulacji w obrębie jamy ustnej.
Jeżeli odruch ssania kciuka przetrwa poza okres niemowlęctwa, może stanowić duży problem, a dziecku często jest bardzo trudno z niego zrezygnować.
Nieszkodliwy zwyczaj czy problem do rozwiązania
Zazwyczaj ssanie kciuka w pewnym momencie samoistnie wygasa wraz ze wzrostem dzieci i ich rozwojem emocjonalnym. Zdarza się jednak, że może przerodzić się w przyzwyczajenie ciężkie do pobycia się. Kiedy dziecko ssie kciuk przez zbyt długi okres, może prowadzić to do problemów ze stanem zdrowia jamy ustnej i zębów, co skutkuje koniecznością leczenia stomatologicznego lub ortodontycznego. Taka sytuacja wymaga nie tylko wsparcia ze strony rodziców lub opiekunów, ale również specjalistycznej pomocy psychologa lub neurologopedy, a czasami obu z wymienionych specjalistów.
Przetrwałe ssanie kciuka może również wskazywać na poważniejsze problemy natury emocjonalnej. Bywa wyuczoną metodą na radzenie sobie z napięciami emocjonalnymi i czynnikami stresogennymi.
Ssanie kciuka u starszych dzieci powoduje poczucie winy i wstydu. W efekcie często robią to w ukryciu, a kiedy zapomną się w towarzystwie, narażają się na wyszydzanie i wyśmiewanie przez rówieśników. Pogarsza to sytuację i tworzy efekt błędnego koła.
Skutki długotrwałego ssania kciuka przez dziecko
Do negatywnych konsekwencji ssania kciuka przez starsze dzieci należą wady wymowy i zgryzu (najczęściej tyłozgryz), obniżenie aktywności ruchowej języka i ust, zbyt wysokie wysklepienie podniebienia, przetrwały niemowlęcy sposób połykania, a także pojawienie się nieprawidłowości w obrębie samego kciuka – jego zniekształcenie a nawet bolesne owrzodzenia i deformację paznokcia.
Długotrwałe ssanie kciuka przez dziecko – co robić?
Odzwyczajanie dziecka od ssania kciuka warto skonsultować z ekspertami, takimi jak neurologopeda dziecięcy. Każde dziecko, które długotrwale ssie kciuk powinno zostać poddane obserwacji i dokładnie zbadane przez specjalistę, który przeprowadzi również szczegółowy wywiad z opiekunami. Schematy i strategie oduczania dziecka od ssania kciuka zależą od przyczyn przyzwyczajenia i wniosków specjalisty.
Jedną z metod odzwyczajania dziecka od ssania kciuka jest strategia odwracania uwagi. Polega na zajęciu dziecka innymi aktywnościami. Zalecane są przede wszystkim aktywności sensoryczno-manualne. Może być to lepienie z plasteliny i modeliny, zabawa piaskiem kinetycznym, rysowanie i malowani, układanie klocków, a także dostosowane do wieku aktywności sportowe. Ciekawym elementem mogą być piłki sensoryczne i tzw. „gniotki”, które poza funkcją zabawy pozwalają też na rozładowanie napięcia.
W niektórych przypadkach neurologopeda zalecić może urozmaicenie posiłków poprzez większą podaż twardych produktów wymagających gryzienia. Czasami zalecany jest też profesjonalny masaż w obrębie jamy ustnej.
Jeśli ssanie kciuka przez dziecko ma podłoże natury emocjonalnej i wynika z nadmiernej kumulacji emocji i napięć, konieczna może być wizyta u psychologa dziecięcego. Dziecko może mieć różnego rodzaju problemy, z którymi nie radzi sobie emocjonalnie. Niektóre z nich mogą być bardzo proste do rozwiązania, inne wymagać mogą podjęcia terapii.
Odchodzi się od stosowanych w przeszłości metod polegających na zakładaniu dzieciom rękawiczek, oklejaniu kciuka plastrami czy smarowaniu go gorzkimi nieprzyjemnymi w smaku substancjami. Przy obecnym stanie wiedzy medycznej i psychologicznej wielu specjalistów zwraca uwagę na fakt, że nie są to metody, które likwidują przyczynę problemu. Niektórzy eksperci dopuszczają stosowanie ich jako dodatkowych elementów strategii odzwyczajania dziecka od ssania kciuka.
Dziecko ssie kciuk – z kim skonsultować problem?
To, gdzie w pierwszej kolejności rodzic powinien skierować swoje kroki z dzieckiem zależy przede wszystkim od tego, w jakich okolicznościach pojawia się ssanie kciuka i jakie potrzeby zaspokaja u dziecka:
- sygnalizacja głodu, zmęczenia, rozdrażnienia – neurologopeda
- podejrzenie podwrażliwości jamy ustnej – specjalista integracji sensorycznej
- reakcja na stres, strach i negatywne emocje – psycholog dziecięcy
Podkreślenia wymaga, że rodzic nie zawsze potrafi rozpoznać podłoże problemu i nie ma w tym nic złego. Jeśli nie jest pewien, do gabinetu jakiego specjalisty się udać, może wybrać dowolnego z wyżej wymienionych. Może też zacząć od konsultacji z pediatrą. Ważne jest uczynienie pierwszego kroku, a specjalista w razie potrzeby pokieruje, jakie działania należy dalej przedsięwziąć. Warto zaznaczyć, że ssanie kciuka przez dziecko może mieć złożone przyczyny. Zdarza się, że dla wyeliminowania problemu i naprawienia jego negatywnych konsekwencji potrzebna jest współpraca kilku specjalistów.
Zawsze długotrwałe ssanie kciuka przez dziecko jest zjawiskiem, które należy obserwować z dużą uważnością i ostrożnością. Jeśli Twoje dziecko ssie kciuk i nie możecie poradzić sobie z odzwyczajeniem go od tego nawyku, skonsultuj się ze specjalistami z Centrum Terapii Dzieci i Młodzieży Kids Medic. Profesjonalne wsparcie pozwoli właściwie ocenić, czy masz do czynienia z faktycznym problemem, jakie są jego przyczyny i skutki oraz jaką strategię obrać w celu wsparcia dziecka i eliminacji niepożądanego zwyczaju.
