Zachowania agresywne u dzieci z ASD nie są już dziś zagadką. Stanowią bowiem efekt dość prostego mechanizmu akcji i reakcji, w którym umysł dziecka autystycznego napotyka na problem i nie radzi sobie z nim. Powstaje wówczas emocja, czyli złość, która potrzebuje rozładowania. Następuje ono czasami w akcie niekontrolowanej agresji. Agresja może być wymierzona w opiekuna, w rówieśników, a także może przybierać formę autoagresji. Do najważniejszej roli opiekuna w takich sytuacjach należy zachowanie spokoju i zapewnienie bezpieczeństwa. Aby jednak działania interwencyjne były skuteczne, powinny być częścią procesu terapeutycznego, mającego na celu zminimalizowanie, a nawet całkowite wyeliminowanie tego typu zachowań.
Spis treści:
- Agresja dziecka autystycznego – w kogo lub w co może być wymierzona?
- Czynniki wywołujące agresję u dzieci z autyzmem
- Jak reagować na agresję dziecka autystycznego w chwili jej zaistnienia?
- Podsumowanie
Agresja dziecka autystycznego – w kogo lub w co może być wymierzona?
Badania, na które powołują się różnego typu publikacje naukowe, podają nieco różne wyniki dotyczące procentowego udziału agresji i autoagresji w zachowaniach dzieci z ASD. Przybliżone statystyki mogą prezentować się następująco:
- agresja wymierzona w opiekunów (32-52% dzieci z ASD);
- agresja wymierzona w rówieśników (15-30% dzieci z ASD);
- agresja wymierzona w przedmiot (20-40% dzieci z ASD);
- akty autoagresji (30-50% dzieci z ASD).
Rozbieżności mają swoje uzasadnienie, ponieważ badane są różne dzieci z różnych grup społecznych i narażone na różne czynniki stresogenne. Krótko mówiąc – dziecko autystyczne może wyładować swoją frustrację zarówno na opiekunie, jak i na rówieśniku, na jakimś przedmiocie, a także na sobie samym. Cel, który obierze, może być wybrany losowo, a może też być elementem modelu zachowań, właściwego dla danego dziecka (dziecko z przewagą cech introwertycznych częściej wybierze za cel martwy przedmiot lub siebie). Istotną rzeczą, o której zawsze trzeba pamiętać, jest to, że co najmniej w 90% przypadków dziecko nie ma świadomego zamiaru zrobienia krzywdy nikomu, ani uszkodzenia niczego, a fakt, że to robi, jest podyktowany jego bezradnością wobec zaistniałego problemu i niekontrolowaną koniecznością rozładowania złości.
Czynniki wywołujące agresję u dzieci z autyzmem
Do najistotniejszych możemy zaliczyć:
- frustracja z powodu trudności w komunikacji;
- przeciążenie sensoryczne;
- lęk i stres;
- ból fizyczny lub dyskomfort (np. problemy żołądkowe);
- zakłócenia rutyny lub niespodziewane zmiany;
- brak umiejętności regulacji emocji;
- problemy ze snem;
- niezaspokojone potrzeby (np. głód, pragnienie);
- brak akceptacji społecznej lub izolacja;
- trudności z interpretacją sygnałów społecznych.
Należy zwrócić uwagę, że są to zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Rolą opiekuna jest tutaj eliminowanie czynników zewnętrznych oraz terapeutyczna praca nad sukcesywnym minimalizowaniem czynników wewnętrznych.
Jak reagować na agresję dziecka autystycznego w chwili jej zaistnienia?
Istnieje stare i mądre porzekadło, głoszące że „tylko spokój może nas uratować”. Ma to zastosowanie do większości aspektów życia i przypadki agresji dzieci z ASD nie są tu żadnym wyjątkiem. I chociaż nie ma w tym nic odkrywczego, to jednak warto o tym pamiętać, ponieważ w sytuacjach kryzysowych emocje potrafią się udzielać. Opiekun dziecka autystycznego musi jednak umieć zachowywać zimną krew. Ataki agresji lub autoagresji mogą być różne i o różnym stopniu nasilenia. Co jednak jest najważniejsze, gdy taki atak nastąpi?
- Zapewnienie bezpieczeństwa – zarówno dziecku, jak i sobie, innym osobom, a także sprzętom. Może się to wiązać z DELIKATNYM obezwładnieniem dziecka, przy jednoczesnym uspakajaniu go głosem.
- Jak najszybsze wyciszenie ataku – w zależności od osobowości danego dziecka, pomocne mogą być krótkie i stanowcze polecenia lub wręcz przeciwnie – unikanie kontaktu werbalnego, by zademonstrować dziecku, że ten sposób wyrażania frustracji jest nieskuteczny. Dobrą i w miarę skuteczną metodą jest wypracowany system gestów (np. wyciągnięta dłoń w geście oznaczającym STOP). Dziecko autystyczne dużo szybciej odczytuje znane gesty niż słowa i warto wykorzystywać to w sytuacjach kryzysowych.
- Odwrócenie uwagi (np. poprzez skierowanie agresji na inny przedmiot) – może to być gumowa piłka, na której dziecko będzie mogło w bezpieczny sposób rozładować agresję.
Tematem wymagającym odrębnego omówienia są oczywiście działania długofalowe, oparte na terapii opracowanej indywidualnie pod kątem konkretnego dziecka z uwzględnieniem wszystkich jego cech i preferencji. Rolą terapeuty i pedagoga jest przekazanie odpowiedniej wiedzy rodzicom w kwestii jak reagować na agresję dziecka autystycznego, zarówno w chwili jej zaistnienia, jak też, aby ograniczyć do minimum ryzyko występowania aktów agresji.
Podsumowanie
Agresja u dzieci autystycznych nie jest wynikiem złej woli, lecz sposobem radzenia sobie z trudnościami i frustracjami wynikającymi z problemów komunikacyjnych, przeciążenia sensorycznego czy braku akceptacji społecznej. Kluczowym elementem w radzeniu sobie z agresją jest zachowanie spokoju przez opiekuna oraz zapewnienie bezpieczeństwa dziecku i innym osobom. Istotna jest również praca nad eliminacją czynników wywołujących agresję, a także wprowadzenie działań terapeutycznych wspierających dziecko w regulacji emocji.
Materiał prasowy
